Nalazi se u opštini Merošina, oko 300 m zapadno od Gradišta. Spada u kategoriju spomenika kulture od velikog značaja i upisan je u Centralni registar 1983. godine. Iako je o ovom lokaliteteu pisao Feliks Kanic, arheološka istraživanja počela su 1969. godine kada su otkriveni ostaci bazilike i cisterna sa stepeništem i bunarom. Danas je poznato po jednom vizantijskom utvrđenju iz justinijanskog perioda, kao i malobrojnim pokretnim nalazima, među kojima treba pomenuti tzv. Portret carice iz Balajnca.
Ovo nalazište je pronađeno na neobičan način. Legenda kaže da su ljudi ovde čuvali ovce i da su jednom prilikom psi jednog meštanina spazili lisicu i počeli da je jure. Čovek je trčao za svojim psima koji su jurili lisicu dok se ona nije sakrila u rupu. Obzirom da psi nisu prestajali da laju i njuše rupu, vlasnik pasa je odlučio da otkopa tu rupu i uvideo da tu ima nečeg starog, neobičnog, nastavljao je dalje u dubinu i otkrio svodove ovog arheološkog nalazišta koji se i dan-danas vide.
Arheološki institut iz Beograda je na lokalitetu Kulina sproveo iskopavanja 1969–1970. godine. Tom prilikom su otkriveni ostaci jednog utvrđenja sa bazilikom i cisternom za vodu, kao i pokretni materijal. Istraživači procenjuju da najstariji novac pronađen na lokalitetu datira još iz 4. veka Utvrđenje Kulina pripada kompleksu utvrđenja justinijanskog i postjustinijanskog perioda, pravougaonog je oblika, dimenzija 139×120 metara, što pokriva branjenu površinu od 1,6 hektara. U unutrašnjosti utvrđenja u severnom delu pronađena je cisterna monumentalnih dimenzija 50×30 metara, visine više od 4,5m. Sazidana je od opeke, a sadrži silazne stepenice, otvor za pražnjenje i bunar koji poseduje mogućnost zahvata od oko 900t. Bio je dubok oko 2 metara sa pijaćom vodom. Seljaci pokazuju da je grad imao i lagum, koji se koristio za snabdevanje vodom, kao i za bežanje stanovništva u slučaju opsade grada od neprijatelja. U unutrašnjosti utvrđenja u južnom delu pronađeni su ostaci trobradne bazilike, crkve dimenzije 16×20 metara sa polukružnom apsidom i popločanim podom. Arheolozi su otkrili da je ovo mesto okruženo bedemom sa 6 ugaonih kula. Te ugaone kule napravlljene su od kamena i opeke. Pronađeni su i rovovi, pretpostavlja se da je ovo bilo utvrđeno i jako branjeno mesto. Ostataka i dan-danas ima, a na širem području ovog lokaliteta vlasnici njiva godinama unazad nalaze na ostatke opeke i predmete iz antičkih vremena. Život ovog grada-utvrđenja je prestao najezdom Avara, početkom VII veka.
Cigla kojom je građeno ovo utvrđenje neverovatno izgleda, kažu da je jako čvrsta i da uspešno odoleva vekovima, da gde se postavi ova cigla tu voda ne prolazi i zato su mnoge kuće u Gradištu napravljene dobrim delom od ovog materijala.
U polju između Gradišta i Mekiša seljaci su nalazili mnoge gvozdene strelice, za koje veruju da su iz doba kada je grad na Kulini porušen. Jasno se vidi jedan kanal i postoje nagađanja da je čitavo brdo povezano tim kanalima. Naša mašta kaže da ti kanali vode do Koprijana, neki kažu do Niške tvrđave.
Na lokalitetu Kulina je pronađen i mali broj pokretnog materijala: grnčarije, oružja (npr. koplje i mač), oruđa (npr. alat za obradu drveta), reljefa (npr. reljef tračkog konjanika) i novca iz ranovizantijskog perioda (npr. Justina I (518 – 527) i Justinijana I (527 – 565)). U blizini Kuline je, orući njive, slučajno je pronađen deo i bronzani portret vizantijske carice Teodore 1958. godine od strane seljaka Dragomira i njegovog sina Jovana Miloševića iz Gradišta. Portret carice Teodore je najpoznatiji nalaz, koji je igrom slučaja otkriven u centralnom delu utvrđenja, na mestu gde su se presecale glavne ulice cardo i decumanus. Reč je o bronzanoj glavi koja je bila deo jedne veće celine, po svoj prilici šuplje livene statue. Prikazivala je mladu ženu u prirodnoj visini, koja je na glavi imala izliven ukras, kapu i dijademu. Ovaj eksponat se čuva u Narodnom muzeju u Nišu.
Merošinske novine iz 2000. godine, kažu: „carica Teodora je doživela svoju prvu svetsku premijeru i 1970. godine, na jugoslovenskoj izložbi u Parizu i to pod nazivom „Glava žene iz Balajnca“. Zbog značaja, ovaj lokalitet je, rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu, proglašen spomenikom kulture 1969. godine, ali je na tome ostao.
Selo Gradište dobilo je ime po rasturenom i već razrušenom gradu koji je bio na brdu Kulina, odmah iznad sadašnjeg sela Gradišta. Na Kulini postoje ostaci stare tvrdjave, koja je vrlo oštećena, materijal raznešen, a ostaci sa zemljom sravnjeni i već obrasli. Mnogo je štete nanošeno ovom gradištu i time, što su ga mnogi prekopavali da zadovolje svoju bolest-kopanje blaga. Priča kaže da ljudi već vekovima na ovom prostoru pokušavaju da pronađu staru podzemnu vizantijsku crkvu ispunjenu blagom, ali je prava misterija tačno mesto gde se podzemna crkva nalazi.
Najbitnija naseljena mestu u blizini lokaliteta su sela Gradište i Balajnac. Grad Niš je na oko 25 km udaljenosti i postoje dve mogućnosti da se stigne do arheološkog nalazišta Kulina. Prva opcija je auto-putem, gde skrećete prema Merošini i selu Gradište, a druga mogućnost je preko naselja „9. maj“, putem ka Merošini.
Interesantno je svedočenje Adama Oršića, u svojim „Beleškama sa putovanja“ kaže: „Rimska utvrđenja Gradište-Kulina, opština Balajnac, srez dobrički, na 300 metara zapadno od sela Gradišta, na oko 60m visokom i strmom brdu nalazi se ruševina velike rimske tvrđave. Sastoji se od tri dela od kojih je zapadni najniži, severoistočni nešto viši a jugoistočni najviši. Zidovi su gotovo izgrađeni od cigle, debljine zida je 1,9 metara a na nekim mestima i do tri metra. U unutrašnjosti grada, osobito u severoistočnom delu ima mnogo temelja zgrada. Na severozapadnom ćošku gradskog platna dozidana je spolja jedna starohrišćanska crkva iz koje su seljaci izvadili jednu mermernu ploču sa krstom, koja sada leži ispod brda kod izvora.
Uz pomoć 3D aplikacije za posetioce je dostupna virtuelna šetnja kroz ovo arheološko nalazište.
